To miała być dekoracja jak każda inna. Oficjele, kwiaty, medale, hymn i wspólna radość zwycięzców. Wszystko spaliło na panewce, gdyż dwóch czarnoskórych sportowców postanowiło wykorzystać, być może najważniejszą chwilę w sportowej karierze, do protestu. Najsłynniejszego w dziejach olimpizmu.
Amerykańscy biegacze Tommie Smith i John Carlos wchodzą na podium, by odebrać złoty i brązowy medal po decydującym biegu na 200 metrów mężczyzn. Rzecz ma miejsce na igrzyskach olimpijskich w Meksyku, 16 października 1968 r. Po umieszczeniu krążków na szyjach, kiedy amerykańska flaga wznosi się na szczyt masztu, a dźwięki „The Star-Spangled Banner” zaczynają wybrzmiewać z głośników, obaj podnoszą pięść w salucie dla „Black Power”. To jeden z najsłynniejszych momentów politycznego wystąpienia w historii sportu i olimpizmu.
Zdjęcie Smitha i Carlosa z podniesionymi pięściami na podium wywołało sensację w mediach i pozostaje jednym z najbardziej ikonicznych obrazów sportu XX w. Ich protest był jednym z serii antyrasistowskich działań podjętych przez czarnoskórych sportowców w tamtym czasie. Smith i Carlos byli aktywnymi członkami Projektu Olimpijskiego dla Praw Człowieka (OPHR) — programu bojkotów i protestów, który był w dużej mierze pomysłem socjologa z San Jose State, dr Harry’ego Edwardsa. OPHR starał się wykorzystać sport, a w szczególności igrzyska i powiązane z nimi wydarzenia, do zdemaskowania licznych sytuacji, w których czarnoskórzy sportowcy byli wykorzystywani i źle traktowani.
OPHR, założony przez Edwardsa i grupę sportowców z college’u, z których wielu liczyło się w walce o udział w letnich igrzyskach olimpijskich, po raz pierwszy trafił na czołówki gazet, gdy czarnoskórzy futboliści z San Jose State zagrozili, że nie zagrają w meczu otwarcia sezonu, jeśli szkoła nie zajmie się systemowo rasizmem, z którym ci borykali się od lat. Władze uczelni zapobiegawczo odwołały mecz, ale zgodziły się na spełnienie warunków protestujących.
Zaledwie kilka miesięcy później, w lutym 1968 r., członkowie OPHR pod przewodnictwem Smitha i sprintera Lee Evansa rozpoczęli bojkot dorocznego halowego spotkania New York Athletic Club, w którym uczestniczyła ponad setka czarnoskórych sportowców, w tym wielu przyszłych olimpijczyków. Bojkot klubu, który nie dopuszczał do członkostwa Portorykańczyków, Żydów i Afroamerykanów, zwrócił uwagę mediów i doprowadził do dużych protestów przed Madison Square Garden, gdzie odbywały się zawody. To były impulsy, które wywołały lawinę.
Czytaj też: Olimpijski skandal, który zmienił przynajmniej jedno życie
Upolitycznione igrzyska
Pierwotnym celem OPHR był bojkot samych igrzysk olimpijskich w Meksyku. Wśród innych problemów aktywiści wskazywali na jawny antysemityzm Avery’ego Brundage’a, przewodniczącego MKOl, oraz jego próbę wprowadzenia na igrzyska sportowców z — prowadzącej rasistowską politykę — Republiki Południowej Afryki, co pociągnęło za sobą groźby bojkotu ze strony czarnoskórych sportowców i państw afrykańskich.
XIX Letnie Igrzyska Olimpijskie w 1968 r. były z góry skazane na polityczne napięcie, ponieważ rozpoczęły się zaledwie kilka miesięcy po zabójstwie Dr. Martina Luthera Kinga. Imprezę poprzedziła też straszliwa masakra w Tlatelolco, gdzie zginęło około 400 studentów.
Po tych wydarzeniach, po roku aktywizmu sportowców i pewnych postępów, Smith i Carlos poczuli się niejako zmuszeni do podniesienia pięści na podium. Carlos miał na sobie czarne skarpetki bez butów, które symbolizowały ubóstwo czarnoskórych mieszkańców USA i naszyjnik z koralików w proteście przeciwko licznym linczom. Zarówno on, jak i Smith mieli wspólną parę czarnych rękawiczek (stąd Smith podniósł prawą rękę, Carlos lewą), a Peter Norman, Australijczyk, który zdobył srebro, założył przypinkę OPHR na znak solidarności z nimi.
Czytaj też: Bojkoty, stracone szanse i polityka. Zimna wojna na igrzyskach
Konsekwencje
Działania Smitha i Carlosa spotkały się z gwizdami i zostały skrytykowane przez amerykańską prasę.
Za ten gest obaj zostali natychmiast ukarani przez przewodniczącego MKOl usunięciem z wioski olimpijskiej, a następnego dnia (17 października) zdyskwalifikowani dożywotnio, a także wykluczeni z amerykańskiej ekipy olimpijskiej przez Amerykański Komitet Olimpijski. Nakazano im też opuścić Meksyk w ciągu 48 godzin. Dopiero w 2013 r. MKOl uznał, że taka decyzja poprzedników była niezgodna z ideą olimpijską.
Smith i Carlos i tak mieli udane kariery jako sportowcy i mówcy. Kontynuowali swój aktywizm.
— To było wołanie o wolność i prawa człowieka. Musieliśmy być widoczni, ponieważ nie mogliśmy być usłyszani — powiedział później Smith o proteście.
