18 marca 1956 roku w Josesjö urodził się Ingemar Stenmark, szwedzki narciarz alpejski, specjalista od slalomu, jeden z najbardziej utytułowanych zawodników w historii tego sportu. Chyba nie będzie w tym krzty przesady, jeśli powiem, że u szczytu swojej popularności był on dla Szwedów tym, kim Adam Małysz dla Polaków.

Fenomen socjologiczny

Gdy pojawiał się na starcie – pod koniec lat 70. – w zakładach wstrzymywano prace, w szkołach wnoszono telewizory do klas, a przechodnie na miejskich ulicach gromadzili się w okolicach sklepów z jakimikolwiek odbiornikami. Przebywając wtenczas w centrum Sztokholmu, miało się wrażenie, jakby władze wprowadziły godzinę policyjną: puste chodniki, ulice z pojedynczo przejeżdżającymi samochodami, w których zapewne i tak włączone było radio z odpowiednią relacją sportową. Bo każda szanująca siebie i odbiorcę redakcja wysyłała swoich dziennikarzy na zawody z udziałem Ingemara. Był dobrem narodowym. Aktorem na najpopularniejszej scenie. Scenie, którą sam stworzył. Każdy chciał uczestniczyć w narciarskich spektaklach z jego udziałem.

Skąd zatem jego fenomen i dominacja? Po pierwsze, niespotykana i bliska perfekcji technika i elegancja jazdy. Szwed był autentycznym monarchą, w pełni poddającym sobie narty. Oprócz doskonałej kontroli ciała i niezwykle wyraźnego, intuicyjnego wyczucia jazdy i śniegu, charakteryzował się fenomenalną równowagą. Dlatego wiele przejazdów odbierano z przekonaniem, że nie groził mu upadek lub wręcz wypadek. Ponoć Stenmark ćwiczył tę umiejętność jako dziecko, wykonując godziny akrobatycznych ćwiczeń na linie balansowej, rozpiętej między drzewami. Potem, gdy na nogi włożył buty i wpiął dwie deski, dużo szybciej i łatwiej kontrolował swoje ruchy.

Ludzie uwielbiali go nie tylko za sukcesy sportowe, ale i – czort wie, czy nawet nie bardziej – za sposób bycia i wartości, którym hołdował. W komercjalizującym się sporcie potrafił być wierny, konsekwentny i wdzięczny. Przykład? Zaczynając karierę Stenmark miał problem ze znalezieniem stałego dostawcy sprzętu. W świecie sportu Szwedów raczej kojarzono z narciarstwem klasycznym, a nie alpejskim i to w konkurencje klasyczne wpompowywano większe pieniądze.

Mało znany, ale za to bardzo obiecujący chłopak nie mógł więc liczyć na podobne wsparcie, co skoczkowie czy biegacze. Z pomocą przyszła mu – założona w 1945 roku przez stolarza i skoczka narciarskiego Rudiego Finžgara – jugosłowiańska firma „Elan”. Szwed otrzymał od niej potrzebny sprzęt, a kiedy zyskał światową sławę i status supergwiazdy, mimo licznych i korzystniejszych finansowo propozycji od innych producentów, nadal śmigał na „Elanach”. Tak bardzo był wdzięczny tym, którzy wyciągnęli do niego dłoń na początku drogi.

Cechowała go też wrodzona skromność. Uciekał od blasku fleszy, nie udzielał dziesiątek wywiadów. A jeśli już stawał przed kamerą, to ważył każde słowo. Mówił lapidarnie, a przy tym merytorycznie. Niektóre z jego wypowiedzi znane są do dziś. Choćby ta o szczęściu:

– Nic nie wiem o szczęściu, poza tym, że im więcej trenuję, tym mam go więcej.

Irytowały go pytania o sprawy niezwiązane ze sportem. Albo o takie, na które nie miał najmniejszego wpływu. Pewnego razu przed startem w Oslo wylosował numer 13. Redaktorzy przy pierwszej okazji zaczęli pytać o symbolikę tej liczby. O pecha, którego rzekomo przynosi. Szwed wysłuchał, wziął głęboki wdech  i odparł:

– Nie szkodzi. Już dwa razy w tym sezonie wylosowałem ten numer.

I tyle. Nie wdawał się w dalszą polemikę.

Aż trudno uwierzyć – tym bardziej dziś, kiedy cisi i utalentowani atleci ustępują popularnością tym bazującym na kontrowersji, wyzwiskach i kolejnych „krzywych akcjach” – że taki charakter jak Ingemar porywał tłumy. Ba, w kibicowskich plebiscytach pokonywał rodaków uchodzących za międzynarodowe gwiazdy. Chociażby równie małomównego Björna Borga, którego w plebiscycie na najlepszego sportowca Szwecji pokonał blisko siedmiokrotnie większą liczbą głosów.

Czytaj też: Jan Mysłajek. Nie wiek, lecz pasja – na nartach przez życie (reportaż)

Szusem przez karierę

Ingemar zaczął jeździć na nartach w Tärnaby, w wieku pięciu lat, by trzy lata później wygrać swoje pierwsze zawody krajowe. W życiu często ważnym jest, aby trafić na odpowiedniego człowieka w odpowiednim czasie. Dla Stenmarka kimś takim był Hermann Nogler, który jako pierwszy dostrzegł drzemiący w nim potencjał, został jego trenerem oraz mentorem. Od 13. roku życia przyszły mistrz  szkolił się w szwedzkiej drużynie narodowej juniorów, a pod koniec 1974 roku wygrał swój pierwsze zawody Pucharu Świata, rozpoczynając tym samym piętnastoletnie pasmo sukcesów.

Książka – tylko w niej można drobiazgowo opisać wszystkie popisy Szweda. Spróbuję zrobić to najkrócej, jak się tylko da.  7 grudnia 1973 roku Ingemar po raz pierwszy stanął na linii startu w Pucharze Świata, w Alpach. Miał 17 lat i rozpoczynał naukę w branży. W slalomie gigancie w Val d’Isere zajął 46. miejsce. Austriak Hans Hinterseer, który wówczas wygrał, wyprzedził go o ponad 13 sekund. Dziewięć dni później nastąpił przełom w szwedzkim narciarstwie zjazdowym. Ingemar był dziewiąty w Zell am See.

W 1976 roku Ingemar został pierwszym Szwedem, który wygrał alpejski Puchar Świata – składający się wówczas z wyścigów w slalomie, slalomie gigancie i zjeździe. Triumf ten powtórzył w sezonie 1977/1978. Swój najlepszy sezon zaliczył w 1979 roku, kiedy wygrał trzynaście indywidualnych zawodów Pucharu Świata, bijąc tym samym rekord Francuza, Jean-Claude’a Killy’ego (12 wygranych w 1967 roku). Na zimowych igrzyskach olimpijskich w Innsbrucku (1976) zdobył brązowy medal w slalomie gigancie, a w 1980 roku z Lake Placid przywiózł złote medale w slalomie i slalomie gigancie. Do tego dochodzi pięć tytułów mistrza świata.

Swoją jazdą czarował przez całą dekadę lat 80. Karierę zakończył na swoich warunkach, wciąż będąc w bardzo dobrej dyspozycji, mając status legendy.

– Jeżdżę na nartach, żeby wygrać. Kiedy nadejdzie dzień, w którym nie będę w stanie wprawić się w bojowy nastrój i tym samym nie będę w stanie zwyciężyć, przestanę się ścigać.

Taki dzień nie nadszedł. Do ostatnich przejazdów walczył o czołowe lokaty. 19 lutego 1989 roku w Aspen zwyciężył w slalomie gigancie. Po cichu, bez rzeszy dziennikarzy. Tak jak lubił najbardziej. Kilka tygodni później rzucił buty, narty i kijki w kąt.

Bilans jego kariery był imponujący. 86 wygranych w zawodach Pucharu Świata to najlepszy rezultat w historii dyscypliny. Wydaje się, że długo nikt go nie pobije. Może nawet nigdy. Dla rodaków nadal jest ważną i uznaną postacią. Występuje w programach telewizyjnych, startuje w zawodach, udziela trochę obszerniejszych wywiadów. Ingemar Stenmark był, jest i będzie autentyczną legendą w Szwecji.

Czytaj też: Eddie „Orzeł” Edwards. Najlepszy „najgorszy skoczek narciarski w historii”

Źródła:

1. https://www.britannica.com/biography/Ingemar-Stenmark (dostęp: 18.03.2022 r.)
2. https://www.fjallvinden.com/foreningen/artiklaromfjallvinden/ArenmedIngemar1974-1979 (dostęp: 18.03.2022 r.)
3. Praca zbiorowa, Kronika Sportu, 1993
4. Stenmark nigdy nie kłamie [w:] Przekrój nr 12/1979