Warszawa, 1 sierpnia 1944 roku. Godzina 17:00. Padają strzały. Rozpoczyna się polski zryw, militarnie skierowany w niemieckiego okupanta. Politycznym oponentem był również Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Oddziały Armii Krajowej walczyły o samodzielne wyzwolenie stolicy. O wolną Polskę. Wśród 50 tysięcy żołnierzy znaleźli się sportowcy. Piłkarze, koszykarze, lekkoatleci, tenisiści z różnych, niekiedy niechętnych sobie klubów. Ciężko oszacować ich dokładną liczbę. Niektórzy mówią, że zginęło ich około półtora tysiąca, inni że dużo więcej. Oto lista kilkunastu uczestników tamtego wydarzenia. Tak naprawdę to niewielki odsetek osób, które przed wojną czynnie uprawiały sport, by później bić się, a nawet polec na warszawskich barykadach.

Powstanie Warszawskie sportowcy (lista):

• Badowski Stanisław – piłkarz. Urodził się 6 kwietnia 1906 roku. Trenował i grał w stołecznej Legii. Był obrońcą. Gdy wybuchło Powstanie złapał za broń. Jego małżonka zginęła, a on sam, wraz z synem trafił do obozu. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do kraju. Zmarł w 1975 roku.
  
• Bibrych Stefan „Szymański” – piłkarz. Urodził się 8 lutego 1907 roku. Przed wojną reprezentował barwy Polonii, gdzie występował na pozycji napastnika. Po wybuchu Powstania Warszawskiego walczył w Starym Mieście. Po kapitulacji dostał się do obozu koncentracyjnego KL Mauthausen, gdzie zmarł 12 listopada 1944 roku.
  
• Cendrowski Eugeniusz „Neger” – bokser. Urodził się 19 stycznia 1901 roku w Warszawie. Karierę sportową rozpoczynał w YMCA. Później związany z Polonią, a także fabrycznym klubem Forty Bema. Członek olimpijskiej kadry szkoleniowej Polskiego Związku Bokserskiego na igrzyskach w Berlinie. Brał czynny udział w kampanii wrześniowej i późniejszej działalności konspiracyjnej. W czasie Powstania Warszawskiego walczył w Górnym Czerniakowie. Ranny trafił do Szpitala ZUS. Gdy 18 września 1944 roku placówkę zajęli Niemcy, został ewakuowany wraz z innymi pacjentami. Zastrzelony przez podoficera SS, chwilę po tym, jak poprosił o zwolnienie tempa marszu.
  
• Chełmicka Maria – urodziła się w 1920 roku. Reprezentantka Polonii Warszawa i przedwojenna rekordzistka tego klubu w skoku wzwyż. W czasie Powstania była łączniczką. Zginęła, mając zaledwie 24 lata.
  
• Czyżykowski Stanisław – koszykarz. Urodzony w 1913 roku. W 1934 roku z Polonią Warszawa został koszykarskim Mistrzem Polski. „Czarne Koszule” okazały się lepsze niż YMCA Kraków. Dostał się do niewoli niemieckiej. Zginął w czasie Powstania, w walkach na warszawskiej Starówce. 
  
• Dubas Aleksandra – Zawodniczka warszawskiej Legii. W czasie Powstania była sanitariuszką.

• Gebethner Tadeusz – piłkarz. Urodzony w listopadzie 1897 roku w Warszawie. Legendarny gracz „Czarnych Koszul”. Nikt przed wojną nie rozegrał tylu meczów dla Polonii. Był jej kapitanem, a później prezesem. W czasie Powstania Warszawskiego został ciężko ranny, stracił rękę i nogę. Kilka tygodni później zmarł w Iazarecie, 14 października 1944 roku.

• Gordecki Leszek „Lis” – Urodził się 26 września 1926 roku. W czasie Powstania walczył w Zgrupowaniu Radosław, batalionach „Parasol” i „Miotła”. Po wojnie był czynnym zawodnikiem m.in. AZS-u Warszawa, reprezentantem Polski. Został też wybrany najlepszym siatkarzem. Doceniany na świecie – w 1952 roku został wybrany do najlepszej „szóstki” mistrzostw świata. Zmarł 21 czerwca 2015 roku.

• Gosiewski Wojciech „Radlicz” – siatkarz. Urodził się 16 czerwca 1922 roku. Siatkarz Polonii Warszawa. W czasie powstania walczył w stopniu kaprala podchorążego, w batalionie „Ruczaj”, kompanii „Tadeusz”. Zginął w wyniku odniesionych ran, 5 sierpnia 1944 roku.

• Hanke Tadeusz – Urodził się 21 lipca 1916 roku. Bronił barw Polonii Warszawa i Warszawianki. Był uniwersalnym zawodnikiem. Potrafił wygrywać mistrzostwa Polski w skoku w dal, biegach sztafetowych i wielobojach. W czasie Powstania walczył w szeregach batalionu „Ruczaj”. Trafił do niemieckiej niewoli, a następnie wyemigrował do Wielkiej Brytanii.

• Lamer Tadeusz „Drąg” – hokeista. Zawodnik Polonii Warszawa. W czasie Powstania walczył w stopniu podporucznika na Powiślu. Zgniął w sierpniu 1944 roku.

• Lokajski Eugeniusz „Brok” – Urodził się 14 grudnia 1908 roku. Był wybitnym oszczepnikiem, mistrzem Polski z 1934 roku, rekordzistą kraju, uczestnikiem igrzysk w Berlinie (7 miejsce). W styczniu 1944 roku został członkiem Armii Krajowej, dowódcą plutonu w 3 kompanii Praskiej. W sierpniu tegoż roku rozpoczął udział w Powstaniu Warszawskim. W pamięci wielu zapisały się jego fotografie, które dokumentowały nie tylko walki, ale również niemieckie zbrodnie. Zginął zasypany gruzem ze zbombardowanej kamienicy, 25 września 1944 roku. Poszedł tam po film fotograficzny… Ciało „Broka” (taki pseudonim nosił Lokajski) wydobyto dopiero po zakończeniu zmagań wojennych, w maju 1945 roku. Coroczna nagroda dla fotografów sportowych nosi jego imię. Przyznaje je Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.

• Łysakowski Ryszard „Olaf” – piłkarz. Urodził się 7 czerwca 1911 roku w Lublinie. Występował na pozycji napastnika m.in. w Legii Warszawa. W czasie wojny brał udział w Powstaniu Warszawskim. Po jego zakończeniu trafił do obozu Gross Rosen, gdzie w styczniu 1945 roku w reprezentacji więźniów przeciwko niemieckim strażnikom. Po wojnie wrócił do kraju gdzie kontynuował swoja piłkarską przygodę.

   

• Majewska-Stefańska Danuta – siatkarka, szczypiornistka, koszykarka. Urodziła się 20 marca 1919 roku. Swoją grą cieszyła kibiców AZS Warszawa. Była kobietą niezwykle wysportowaną. Z powodzeniem uprawiała siatkówkę (została mistrzynią Polski 1939), piłkę ręczną i koszykówkę (w obu dyscyplinach zdobywała srebrne medale Mistrzostw Polski). Po wybuchu wojny zaangażowała się w działalność konspiracyjną. W Powstaniu służyła w pułku „Garłuch”. 2 sierpnia 1944 roku, wraz z innymi żołnierzami AK, przedzierała się do Puszczy Kampinoskiej, na ich drodze stanęli niemieccy żołnierze. Zginęła wraz z 22 innymi żołnierzami. Wszystko to działo się pod Szczęśliwcami.

• Martyna Henryk „Antałek” – piłkarz. Urodził się 14 listopada 1914 roku w Krakowie. W piłkę grał w klubach krakowskich (Orzeł Kraków i Korona Kraków), a także warszawskich (Legia i Warszawianka). Reprezentant kraju m.in. na igrzyskach w Berlinie. Słynął z niezwykłego, atomowego wręcz uderzenia. W czasie Powstania został mianowany komendantem kamienicy przy ulicy Mokotowskiej 52. Po wojnie wrócił do Krakowa. Tam też zmarł, 17 listopada 1984 roku.

• Przepiórka Henryk „Syrena” – piłkarz. Urodził się 21 sierpnia 1918 roku w Warszawie. Od najmłodszych lat grywał w Legii. W czasie Powstania walczył w Śródmieściu, w stopniu kaprala. Po Powstaniu ewakuował się z ludnością cywilną. Po wojnie nadal grywał w piłkę, tyle że w Polonii. Był członkiem drużyny, która w 1946 roku zdobyła tytuł Mistrzów Polski. Zmarł 22 listopada 2009 roku.

• Przybysz Aleksander „Justynowicz” – przed wojną piłkarz warszawskiej Polonii. Urodził się w 1919 roku. Ukończył szkołę handlową W stołecznym klubie przez dwa sezony (1938/1939) występował na pozycji napastnika, strzelając dla „Czarnych Koszul” 6 bramek. Zginął w pierwszym dniu Powstania.

• Rossudowski Jerzy – koszykarz. Urodzony 9 grudnia 1914 roku. W 1939 roku zdążył jeszcze zdobyć srebrny medal Mistrzostw Polski z Polonią Warszawa. Gdy wybuchła wojna zgłosił się do wojska. W czasie Powstania walczył w pułku „Baszta”. Poległ na ulicy Iwickiej, 2 września 1944 roku.

• Skrzypek Ludwik – piłkarz. Urodził się w sierpniu 1911 roku. Swoją piłkarską karierę związał z Polonią, w której występował w latach 1929-1939. Tak bardzo kochał futbol, że w czasie Powstania przyjął pseudonim „Gol”. Walczył na Mokotowie, w pułku „Baszta” – batalionie „Bałtyk”. Zginął na ul. Szustra.

• Smordowski Antoni „Teodor” – Urodził się 15 czerwca 1911 roku. Uchodził za solidnego tenisistę ziemnego. W czasie Powstania, wraz z innymi tenisistami, walczył w batalionie „Ruczaj”, który zasłynął akcją zdobycia koszarów SS przy ulicy Koszykowej 38. Ponoć w czasie tej akcji ich jedyną bronią były granaty i butelki z benzyną.

• Spychała Czesław – tenisista. Urodził się 1 stycznia 1917 roku w Poznaniu. Przed wojną reprezentował Polskę m.in. w Pucharze Davisa. W czasie II wojny światowej został aresztowany przez wojska radzieckie. Udało mu się uciec. W Powstaniu Warszawskim walczył w batalionie „Ruczaj”, który zasłynął akcją zdobycia koszarów SS przy ulicy Koszykowej 38. Po wojnie wyemigrował do Londynu. Był sędzią tenisowym. Zmarł w 1994 roku.

• Sulikowski Stanisław – lekkoatleta. Członek srebrnej sztafety 4×100 m, która reprezentowała Legię w czasie Mistrzostw Polski w 1934 roku. Specjalizował się w biegach przez płotki. W Powstaniu walczył w stopniu podporucznika. Zginął na warszawskiej Sadybie.

• Ślązak Henryk – zapaśnik. Uczestnik igrzysk olimpijskich w 1936 roku. Zawodnik stołecznej Legii. Zginął w Powstaniu Warszawskim. Przejechał go niemiecki czołg.

• Tłoczyński Ignacy – tenisista. Urodził się 14 lipca 1911 roku w Poznaniu. Przed wojną był czołowym polskim tenisistą, pierwszym Polakiem, który awansował do ćwierćfinału turnieju wielkoszlemowego w grze indywidualnej (1939). Uczestniczył w Powstaniu Warszawskim, w akcji odbicia niemieckich koszar. Był również ranny. Dostał się do obozu jenieckiego pod Salzburgiem, gdzie rozegrał pokazowy mecz z francuskim zawodnikiem. Po wojnie nie wrócił do kraju. Zmarł w 2000 roku w Edynburgu.

• Tłoczyński Ksawery – Urodził się 17 grudnia 1919 roku. Był młodszym bratem Ignacego, z którym ramię w ramię walczył w Powstaniu Warszawskim. Nosił pseudonim „Orlik”. Trafił do niemieckiej niewoli. Po wojnie wrócił do kraju i nadal grywał w tenisa. Zmarł w 1985 roku.

• Wirszyłło Romuald „Wiktor” – urodził się 19 grudnia 1906 roku w Warszawie. Był motorem napędowym polskiej siatkówki. Zawodnik AZS Warszawa, później trener i działacz siatkarski. W czasie wojny organizował mecze siatkarskie. Gdy wybuchło Powstanie Warszawskie przełożeni przydzielili mu rolę sapera. Po wojnie nadal związany z siatkówką. Był m.in. trenerem reprezentacji, przewodniczącym Komisji Technicznej FIVB. Zmarł 13 kwietnia 1980 roku.

• Wolańczyk Stanisław – piłkarz. Urodził się 7 listopada 1915 roku. Bronił barw Polonii. W czasie Powstania został ciężko ranny, przez co stracił rękę. Nie przeszkodziło mu to grać w piłkę. Po wojnie wystąpił ponoć w meczu rezerw swojej ukochanej drużyny. Zmarł w 1966 roku.
  

Źródła:

1. Biogramy powstańców zebrane w Muzeum Powstania Warszawskiego
2. wielkapolonia.pl
3. legia.com
4. Praca zbiorowa, Encyklopedia piłkarska „FUJI”
5. Zbigniew Chmielewski, Sportowcy w Powstaniu Warszawskim
6. pzps.pl
7. nac.gov.pl
8. wikipedia.org